1 november 2024 - Onze gezonde twijfel #4: Pilots, een zucht of zegen? Mariëlle de Mooij
Na jaren in de commerciële wereld stapte ik over naar het sociale domein. Nog steeds heel blij met die keuze! Werken aan mensen hun welzijn is toch echt iets anders dan verzekeringen verkopen, wat ik trouwens ook leuk vond. ‘Mijn’ sociaal werkers zijn net wat meer bezig met de wereld om ons heen dan mijn oude collega’s bij de bank. Maar sinds mijn overstap naar deze sector ben ik iets tegengekomen waar ik nog vaak mijn gezonde twijfels bij heb: de pilot.
Vorige week hoorde ik het woord weer in een vergadering: “Ja, laten we een pilot draaien.” Als er één woord is waar gemeentes en organisaties in het sociale domein (auw, incluis wijzelf dus) geen genoeg van krijgen, dan is het wel ‘pilot’. Het klinkt lekker vernieuwend en proactief, toch? Een veilige manier om te testen wat werkt. Maar eerlijk is eerlijk: na de zoveelste pilot begin ik me serieus af te vragen of dit echt dé manier is om vooruit te komen. Want behalve het ‘experimenteren’ voelt de pilot soms ook als iets anders: risicomijdend gedrag. Een pilot blijft namelijk veilig klein en vraagt beperkte (financiële) middelen. En het commitment? Dat blijft ook beperkt.
En ik ben niet de enige met deze ‘Gezonde Twijfel’. Zodra het woord ‘pilot’ valt, zie ik een aantal collega’s achteroverleunen met een blik van ‘okeetjes dan, zal mijn tijd wel duren’. Beetje terecht ook wel, want de kans is groot dat het, na weken van plannen en een mooi rapport, toch weer in de diepe la verdwijnt, bij al die andere nooit doorgezette pilots. Hoog tijd dus om eens te twijfelen aan de echte waarde van al die pilots.
Twee voorbeelden uit de praktijk: is de impact wel echt?
Jongerenwerk op School: het idee is simpel. Breng jongerenwerkers de school in, zodat ze tijdens schooluren kunnen werken aan de sociale en emotionele ontwikkeling van leerlingen. En bovendien overlast op en rond school kunnen aanpakken. Dit is gewoon bewezen effectief. De scholen die meededen aan de pilot zijn ook stuk voor stuk blij met onze jongerenwerkers. Een mooi succes. Maar na een tijdje was het ‘tijdelijke geld’ op en stopten enkele scholen. De jongerenwerkers (of een deel daarvan) vertrokken, en daarmee ook het laagdrempelige aanspreekpunt dat voor veel jongeren een verschil maakte. Voordat er echte resultaten geboekt konden worden, was het alweer afgelopen.
Welzijn op Recept: nog zo’n fantastisch interventie waarbij huisartsen mensen met niet-medische klachten doorverwijzen naar welzijnsactiviteiten. Dus geen extra pillen, maar extra beweging en ontmoeting. De gedachte is prachtig: mensen op een actieve en positieve manier ondersteunen bij klachten als eenzaamheid of somberheid. Alle pilots in Nederland laten mooie resultaten zien. En echte verbetering in de mentale gezondheid van de deelnemers. Maar of deze aanpak structureel doorgaat, blijft onzeker. Het idee blijkt namelijk lastig financieel te verankeren. En daarmee is het dus bijna onmogelijk om het enthousiasme vast te houden na de pilotfase.
Disclaimer: niets ten nadele van onze samenwerkingspartners in deze pilots ... zij worstelen waarschijnlijk met hetzelfde dilemma. Maar zo hebben we er nog wel een paar op de plank liggen. Is dit nu wat we willen met initiatieven die écht impact maken? Of blijven we onze darlings killen of laten hangen in een testfase, zonder blijvende verandering voor de mensen die we willen helpen?
Pilots: veilig en risicomijdend?
Het probleem met pilots is dat ze vaak veilig en tijdelijk blijven. Het klinkt heel mooi om te zeggen: “Laten we het testen en kijken of het werkt.” Maar in de praktijk is het ook een manier om risico’s en echte financiële inzet te vermijden. Het commitment blijft beperkt, want als het mislukt, is de schade ook klein. En als het slaagt? Tja, dan blijft het vaak wachten op structurele middelen om het echt op te schalen, iets wat helaas lang niet altijd gebeurt. En dat is een understatement van jewelste.
Voor wie doen we het eigenlijk?
Dan vraag ik me af: Voor wie doen we al die pilots? Voor de mensen die we willen helpen, of vooral om beleidsmatig netjes binnen de lijntjes te kleuren? Het idee van pilots voelt soms vooral aantrekkelijk omdat het controleerbaar blijft. Falen kan binnen de veilige kaders van een testfase, zonder dat je verantwoordelijkheid neemt voor de lange termijn. Maar als alles (lees: te veel) in de ‘pilot-fase’ blijft hangen, waar blijft dan de echte impact?
Tijd voor een echte evaluatie
Misschien is het tijd voor een pilot over… het gebruik van pilots. Laten we eens kritisch bekijken welke experimenten structureel verandering brengen en welke vooral een papieren oefening blijven. Wat als we zouden investeren in één project dat zich al bewezen heeft en dat écht full swing uitrollen?
Dus de volgende keer dat iemand enthousiast roept: “Laten we een pilot starten” heb ik een nieuwe Gezonde Twijfel klaar staan. Is dit een echte oplossing? Of gooien we weer een balletje op dat langzaam uit het zicht verdwijnt? Want uiteindelijk willen we niet telkens hetzelfde wiel opnieuw uitvinden, maar echt een stap vooruit zetten voor de mensen in onze wijken. Althans, wij bij Welzijnskwartier wel.
Welzijnskwartier wil zichzelf continu ontwikkelen. In kennis, kunde, vaardigheden en interventies. We weten heel veel. Maar we hebben op grote en kleinere maatschappelijke uitdagingen de wijsheid niet in pacht. Door dilemma’s intern te agenderen, willen we Het Goede Gesprek met elkaar en met onze partners aangaan. Daar horen gezonde twijfels bij. Onze manager Sociale Innovatie en MT-lid Marielle de Mooij is een relatieve nieuwkomer in het sociale domein. Daarom heeft Welzijnskwartier juist haar gevraagd om lastige onderwerpen en afwegingen vanuit haar frisse blik aan het voetlicht te brengen.
Mariëlle de Mooij
Gebiedsmanager